Đội Tình nguyện

Trên facebook các bạn cũ trong Đội tình nguyện rầm rĩ  những status về ngày tri ân các y6 và y4 sắp tốt nghiệp của các em trong Đội tổ chức. Hẳn là mình không được mời, cũng chả có gì lạ. Nhưng cũng xao xuyến chút chạnh lòng, không phải vì không được tri ân, mà vì chợt nhớ lại một thời tuổi trẻ và những nhiệt tình dang dở...

Đó là những ngày còn học sinh. Màu áo xanh của chị, những hình ảnh của thầy giáo, rồi những hình ảnh tuyệt vời lý tưởng từ ti vi thôi thúc nó mong muốn trở thành một sinh viên tình nguyện.

Y1 lẩn vẩn với vấn đề đi lại. Nhà không hẳn xa nhưng đi bus thì cái tầm hoạt động lúc chiều tà, 8h mới họp Đội xong chả thể phù hợp cho nó được. Nhanh nhẹn, thông minh, nhiệt tình, nhưng không phù hợp với thời gian hoạt động của Đội. Đắn đo rồi mình tự rút lui, trong sự nuối tiếc của cả mình, cả các anh chị phỏng vấn.

Năm thứ hai, chuyển vào ký túc. Một trong những lý do muốn chuyển vào ký túc cũng là để thỏa ước được hoạt động. Đi phỏng vấn, các anh chị cũng chả lạ, vì vừa đi tiếp sức đợt hè trong vai trò cộng tác viên ngoài Đội. Lần này khỏi vòng vo, năm nay em ở kí túc, kết quả học tập ổn, năm trước nhì khối cơ mà. Chị Linh hỏi một câu: Nhưng em có tin sẽ hòa nhập được vào khóa dưới không? Hẳn là khó, và có lẽ mình đã không thực sự tốt trong vụ này. Nhưng cũng tạm ổn.

Cuối năm thứ 2, đi tiếp sức mùa thi tiếp. Lúc ngồi uống rượu tiền trạm, anh em trút bầu tâm sự, mong muốn mình tiếp tục đóng góp cho Đội, một cách rất thân thiết, mình vẫn trọng Đội vì cái tình như thế. Đến mình tỏ lòng, mình cũng nói thật là chả qua vào Đội cũng chỉ vì bản thân mình, cho thỏa cái ước mong được làm tình nguyện. Khôn dại rồi trưởng thành hơn, có cái nhìn nhân văn với cuộc sống, được đóng góp tuổi trẻ cho xã hội. Thứ đến mới là xây dựng Đội hay kết tình anh em. Và cũng cũng chả dám hứa hẹn gì về tương lai với Đội, vì vốn Đội là cái thứ yếu, xếp sau chuyện học hành một cách không bàn cãi.

Năm sau lên Đội viên, cầm tấm thẻ Đội mà bần thần, vì tự nhủ sẽ chả xứng đáng với nó. Xong rồi cũng lãng nhãng dần, vì những môn học khốc liệt và chuẩn bị đi lâm sàng. Trượt Giải phẫu bệnh. Đó là cú giáng lớn nhất. Nó buộc mình phải xem lại cách học và điên cuồng cắt bớt thời gian linh tinh khác, trong đó có Đội. 

Năm đó cũng không ở ký túc nữa, vì nhiều lý do. Không hợp với cách ăn ở bẩn, các trò chửi nhau và nhiều thứ khác nữa của mấy ông anh trong phòng, dù biết cũng chỉ là cách sống để giảm stress và thân thiện với nhau hơn. Rồi chuyện suốt ngày về, suốt ngày ngủ, thật chán. Rồi ăn uống, ngủ nghỉ đều khổ sở. Và đánh đổi lại thì có gì? Nhiều thời gian cho học? Thừa đầy, vì mình ngủ suốt. Nhiều thời gian cho Đội? Chả hẳn, lúc này đã thấy ngán Đội rồi. Mà bố thì vò võ ở nhà, ăn uống thì tốn kém, ở thì bẩn thỉu. Thế là về. Và hẳn là về thì cái thời gian cho Đội, cả nghiêm túc lẫn ngoài lề tâm sự ăn uống linh tinh cũng bớt dần. Cuối năm đó, lãng đãng dần rồi từ lúc nào, chả buồn đến nộp đơn nghỉ hoạt động nữa. Còn nhớ hồi đó có kiểu nhắn tin nhắc họp Đội, mình vẫn ậm ừ mãi mà đầy cắn rứt. Và bắt đầu những thứ tư không đi họp. Đến lúc nào đó tin nhắn đó không đến nữa, hoặc mình đổi số gì đó. Cách ra đi này làm mình đã thấy buồn trong thời gian dài, kể cả bây giờ lúc nhớ lại. Nó không hẳn là chạy trốn hay phản bội, hay đảo ngũ. Đó là kiểu không còn thấy đam mê, rồi thấy phiền phức, mà không dám quyết liệt chấm dứt, tính mình vẫn vậy. Cần thay đổi.

Nhưng cái lý do chính sau một năm hoạt động mình thấy chán Tình nguyện, vì mình đã vỡ mộng. Tình cảm anh em trong Đội là thật, mình rất trọng. Ý tưởng giúp đỡ cộng đồng là thật, tấm lòng nghĩa hiệp là thật. Đấy là lý do mình luôn thấy quý những người đã, đang, hoặc có ý định vào Đội. Vì họ có tấm lòng giúp đỡ người khác, hơn hẳn những kẻ chỉ tho tho cắp cắp muốn học cho giỏi mình mà chả bao giờ màng đến người khác là ai, những kẻ luôn mở mồm "tao chả hiểu bọn Tình nguyện cứ đàn đàn lũ lũ làm ba cái lăng nhăng đấy làm gì?". Một điều nữa mình rất quý Đội, đó là kỷ luật của Đội, rất nguyên tắc trong việc chia người, đảm bảo nhiệm vụ khi đã nhận. Nó rèn luyện tính trách nhiệm cho mỗi thành viên, điều này chắc chắn những kẻ cá nhân không bao giờ có.

Thế nhưng. Nói đi cũng phải nói lại. Hẳn nhiều người nghĩ mình liệt kê thiếu, về khả năng phát triển kỹ năng mềm. Đúng, nhưng phải nói Đội tình nguyện không phải một nơi lý tưởng để phát triển kỹ năng mềm ở cái trường này. Hãy đến EC hay HMU Express! Những kỹ năng mềm của Đội tình nguyện, giống như Đội xung kích, những tổ chức quá già cỗi sinh ra trong thời đại mà nhận thức Đoàn thanh niên cộng sản còn quá nặng, thì quá là cũ. Đó là cách làm việc nhóm, cách chia việc, nhận trách nhiệm kiểu họp hợp tác xã, cách thi hành nhiệm vụ với trách nhiệm cao như trong quân đội. Rồi những kỹ năng hát hò, nhảy múa, quản trò tập thể đều là di sản từ những đàn anh đoàn viên 8x. Tóm lại kỹ năng mềm quá lạc hậu. Có phần mới, và hồi đó rất được yêu thích sử dụng. Đó là hát hoặc kịch chế bậy bạ và làm clip. Đấy, nói gọn là chỉ có 2 việc là làm nhiệm vụ như nấu cháo, chơi với bọn trẻ con ở Nhi Bạch Mai, sau này có dự án tình nguyện, làm việc lặt vặt cho trường kiểu bê bàn ghế hay đi cổ vũ vụ gì ở Hội trường lớn, cuối năm tiếp sức mùa thi... và tổ chức đời sống trong Đội gồm hát hò, văn nghệ, làm clip mỗi đợt gì đấy, và cắm trại mỗi năm 1 lần.

Cái mình chán không phải ở công việc ít hay nhiều, mà ở đồng đội không chung lý tưởng, cách hoạt động thì nhiều lãng phí và hình thức. 

Dần dà, mình phát hiện chả mấy đứa hoạt động vì thỏa cái đam mê lý tưởng như mình. Có những đứa yêu Đội vì tình nghĩa mọi người, nơi có tâm giao và trút bầu tâm sự, đi trà đá hay kara. Có những đứa hoạt động để "trưởng thành" bằng cách tích thành tích và phát triển khả năng này nọ, và tạo lập mối quan hệ. Và có rất nhiều đứa, điều mà mình ghét nhất, đấy là hoạt động để thấy ta hơn người, để khoe ta hơn người, ta tốt. 

Đó là kiểu nhìn những người ngoài Đội là người ngoài, là kém hơn về kỹ năng, về lòng tốt. Không, bạn chả có gì nà phán xét cả, việc bạn làm đã chắc gì tốt như người kia? Cách bạn làm chắc gì cách người khác phải làm? V

à đó là những bức ảnh "chỉ có áo xanh". Những bức tự sướng, hoặc chụp cho nhau, cả đôi khi lôi những đứa nhỏ tội nghiệp vào làm phụ kiện, để chỉ ra rằng ta đang làm tình nguyện, ta tốt. Mình chỉ có vài bức ảnh lúc đang hoạt động, và những cái chụp tập thể. Không hơn.

Đấy là anh em thiếu lý tưởng. Còn công việc thiếu ý nghĩa và kém hiệu quả nữa. Là gì? Là ròng rã họp đội cả mấy tiếng mỗi tuần chỉ để thông báo những nội dung mà đáng cho lên facebook được. Là mất công 2-3 tháng tập huấn hát hò, quản trò, nhảy dân vũ nhưng chả bao giờ sử dụng khi làm nhiệm vụ. Lần duy nhất mình thấy xúc động khi anh em tổ chức sinh hoạt, đúng kiểu thanh niên cộng sản hát hò, chơi trò chơi tập thể vào 1 chiều tối đợt đi Tiếp sức mùa thi năm nhất. Ngoài ra thì cùng lắm chỉ chơi trò 1 con ếch, hoặc mấy trò bựa với nhau, và ra ngoài thì tuyệt nhiên là không luôn. Sự lãng phí nữa đó là vụ Tiếp sức mùa thi, ở chung ròng rã cả tuần ăn uống sinh hoạt. Vui thì có vui, nhưng rõ là lãng phí không cần thiết. Ở chung 1 tối, sinh hoạt tập thể 1-2 buổi thì quý, chứ lâu quá nó thành gò bó. Không về nhà, không ra ngoài, xin phép như quân đội, những điều ấy quá cứng nhắc. Các bạn tình nguyện nhóm khác hoạt động tạm thời trong đợt tiếp sức mùa thi chỉ tuyển, lên lịch hoạt động, họp chia nhiệm vụ rồi thống nhất trách nhiệm từng người, sau đó mỗi người có thể sắp xếp sao cho hoàn thành nhiệm vụ được giao. Cách làm này đòi hỏi tinh thần trách nhiệm cao, nhưng cũng thể hiện sự tin tưởng vào cá nhân được giao nhiệm vụ.

Lãng phí thời gian tiền bạc là một chuyện, vô nghĩa là một chuyện khác. Đó là câu chuyện cả chục tình nguyện viên ra phơi nắng ở Giáp Bát cả ngày nhưng chả có ai thèm nhờ, đến lúc có người hỏi đường thì lật đật giở bản đồ ra tra, rồi không có việc gì thì chụp ảnh tự sướng, hoặc lôi 1 thằng đóng giả người nhà để chụp ảnh PR. Trong khi đó ăn ở tốn kém, nhà không được về, đồng áng ở nhà bố mẹ tự gặt. Đó là hàng tuần tập luyện, hát hò nhảy múa, thuê tiền máy chiếu, âm thanh, ô tô đi đến Hà Nam xa xôi, biểu diễn cho lũ trẻ con chả quan tâm vì quá phức tạp. Hoặc những buổi văn nghệ, đóng kịch, chơi cùng lũ trẻ con làng trẻ, trong khi thật ra chúng chả cần những thứ đó. Có những lúc hoạt động, mình tự nhiên chạnh lòng không hiểu có phải mình đang dí vào tay người khác cái mà họ không cần không? Nhiều khi, ta nhìn họ và thương cảm, nghĩ họ khó khăn, cần giúp đỡ ABC, XYZ. Nhưng không, thật ra họ chả cần ai thương xót, và cái ta đem đến cũng chả giúp gì cho họ. Những bác đưa con đi thi đã xem kỹ hết cả, hoặc nhờ xe ôm biết rõ đường, chả cần bọn sinh viên đứng chết nắng rồi đực mặt ra chả biết gì. Lũ trẻ mồ côi có đoàn đến thăm, cũng là vạch thêm một ít nữa vào tâm trí rằng chúng là người thiệt thòi, có gì khác với xã hội, thậm chí là sinh ra trong đầu chúng tư tưởng ỉ nại, coi xã hội nợ mình và làm chúng trở nên hư hỏng, như lũ trẻ người Mông bỏ học đi ra đường cái đợi từng đoàn phượt cho kẹo vậy.

Trong khi đó, những đồng đội của mình thì vẫn tự hào ta tốt, ta đã hy sinh nhiều thứ và sẵn sàng khoe.

Cuộc đời nhiều khi như vậy. Người ta thường lấy ví dụ về lòng tốt bằng hình ảnh cậu thanh niên qua đường cho tiền người ăn xin, hơn là hình ảnh một anh lãnh đạo đi công cán thu hút đầu tư xóa đói giảm nghèo. Và khi người ta hy sinh một cái gì đó, người ta cho  rằng hẳn nó phải có ích, chứ chả ai muốn nhận rằng mình đã hy sinh mà không lợi gì cho ai cả.

Đấy, nghĩ về Đội Tình nguyện, buồn vì nhiều chuyện, nhưng cái buồn nhất là nghĩ về những dang dở của những ngày hoạt động. Vì nhận ra rằng, hoạt động tình nguyện nhiều khi chỉ là hy sinh cái gì đó để tự lừa dối bản thân mình, tự đánh bóng mình, hơn là thực sự làm được cái gì đó tốt cho người khác.

Muốn thực sự làm được việc tốt, phải có tâm, và có cách làm việc hiệu quả hơn nhiều. Đó mới là điều nghĩa!